Για κάθε κυβέρνηση, οι αλλαγές στον χώρο της παιδείας, αποτελούν βασικό πυλώνα της πολιτικής που εφαρμόζει, είτε σε καιρούς μνημονίων είτε όχι. Το πανεπιστήμιο, ως εκπαιδευτικός μηχανισμός, εμφανίζει το εξής βασικό χαρακτηριστικό: τη διαμόρφωση κοινωνικών ρόλων (το ρόλο που θα έχει κάποιος στην κοινωνία) και όχι απλώς την απόδοση τεχνικών δεξιοτήτων. Η διαμόρφωση αυτών των χαρακτηριστικών της νεολαίας, θα πρέπει σήμερα να συμβαδίζει με την αντιδραστική αλλαγή των εργασιακών σχέσεων όπως αυτή συνεχίζεται στα χρόνια των μνημονίων. Επομένως το νέο μοντέλο του πειθαρχημένου φοιτητή που «θα τελειώνει στην ώρα του» και θα γίνεται πιο «ανταγωνιστικός» αναζητώντας προσόντα, είναι απαραίτητο για την συνέχιση αυτών των πολιτικών αλλά και για την παγίωση των νέων μορφών ελαστικής απασχόλησης που πλέον αποτελούν τον κανόνα και όχι την εξαίρεση.
Οι ραγδαίες αυτές αλλαγές των εργασιακών σχέσεων (όξυνση ανασφάλιστης εργασίας, μπλοκάκι, κατάργηση συλλογικών συμβάσεων κ.τ.λ.), διαμορφώνει μια νέα κατάσταση για το χώρο της Εκπαίδευσης. Η συνθήκη της Bologna αποτελεί το μοντέλο που επιχειρείται να εφαρμοστεί στην Ελλάδα και να αντικαταστήσει το παραδοσιακό μοντέλο που δομήθηκε ο χώρος της Εκπαίδευσης. Οι κοινωνικές αντιστάσεις, οι επιμέρους διαφοροποιήσεις ακόμα και από την πλευρά των καθηγητών, που αποτελούν τους πολιτικούς εφαρμοστές της στα πανεπιστήμια (λόγω συντεχνιών – επαγγελματικών δικαιωμάτων – ερευνητικών προγραμμάτων), σε συνδυασμό με την ίδια την αποτυχία του μοντέλου σε χώρες που εφαρμόστηκε, έχουν εμποδίσει την εφαρμογή του. Ωστόσο, είναι εμφανές τόσο από τα ψηφισμένα νομοσχέδια του Υπουργείου Παιδείας, όσο και από την στάση των αντιδραστικών κομματιών των καθηγητών (που αυτοί είναι που έχουν την εξουσία μέσα στα πανεπιστήμια) ότι αποτελεί στόχο να εφαρμοστεί κατά γράμμα και στην Ελλάδα.
ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟ ΓΑΒΡΟΓΛΟΥ
Η κυβέρνηση φέρνει ένα εκπαιδευτικό νομοσχέδιο που επιχειρεί με την σειρά του να εναρμονιστεί με τα παραπάνω προτάγματα, σε διαφορετικό σκεπτικό με προηγούμενα νομοσχέδια, παρ’ όλα αυτά πλήρως αντιδραστικού και επικίνδυνου. Πιο συγκεκριμένα, οι κυρίαρχοι άξονες του νομοσχεδίου που αφορούν την τριτοβάθμια είναι:
η αναβάθμιση της δια βίου εκπαίδευσης και ο ρόλος των δια βίου προγραμμάτων
ο ρόλος των μεταπτυχιακών και η εισαγωγή διδάκτρων
η συνεχιζόμενη υποχρηματοδότηση
το πεδίο της έρευνας και των επενδύσεων
Πάγια κατεύθυνση της εκπαιδευτικής αναδιάρθρωσης αποτελεί η ευθυγράμμιση με το ευρωπαϊκό πλαίσιο προσόντων. Παραδοσιακά, το ελληνικό πανεπιστήμιο έδινε πτυχία ενιαία και ισχυρά. Δηλαδή: 1)ενιαία γιατί ο κύκλος σπουδών ήταν αδιάσπαστος 4 ή 5 χρόνια και 2)ισχυρά γιατί είχαν ανταπόκριση στην αγορά εργασίας και κατένειμαν τους αποφοίτους σε θέσεις στην παραγωγή με βάση τα εκάστοτε επαγγελματικά δικαιώματα. Ωστόσο, με το βάθεμα της οικονομικής κρίσης, την ανεργία και την φτωχοποίηση, τα πτυχία έπαψαν -παρότι ενιαία- να είναι και ισχυρά. Από τη στιγμή, που η αξία του πτυχίου στην αγορά εργασίας καταλήγει μηδαμινή, ο απόφοιτος θεωρεί αναγκαιότητα το να κυνηγήσει μια σειρά σεμιναρίων και προγραμμάτων που -επί πληρωμή τις περισσότερες φορές- θα του πιστοποιούν δεξιότητες και θα τον επανακαταρτίζουν επί του αντικειμένου του. Αυτό είναι σημάδι μιας ατομικής και καβαλιστικής εν γένει κατεύθυνσης για τον απόφοιτο, καθώς πριμοδοτείται η δια βίου εκπαίδευση στα πλαίσια συγκρότησης ενός ανταγωνιστικού ατομικού φακέλου προσόντων.
Πάνω σ’ αυτή την κατάσταση πατάει το Υπουργείο και, με το νέο του νομοσχέδιο, δίνει τη δυνατότητα στα πανεπιστήμια να επεκτείνουν και -όπου δεν υπάρχουν- να ιδρύουν παράλληλες εκπαιδευτικές δομές, τα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης (ΚΕ.ΔΙ.ΒΙΜ.) Τα προγράμματα που είχαν αρχικά εμφανιστεί το 2011 με το νόμο 4009, σήμερα ήδη έχουν αυξηθεί και εντοπίζονται σε κάθε σχολή (βλ. στο ΑΠΘ, το διάστημα 2010-15 προκηρύχθηκαν 78 προγράμματα εκ των οποίων υλοποιήθηκαν τα 33, ενώ μόνο το 2017 έχουν γίνει 30 προκηρύξεις, ενώ στο ΕΚΠΑ το e-learning του Κέντρου Συνεχιζόμενης Εκπαίδευσης και Δια Βίου Μάθησης τρέχει πάνω από 200 προγράμματα επανακατάρτισης).
Η παραπάνω κίνηση έρχεται συνδυαστικά με την αποστέρηση των επαγγελματικών δικαιωμάτων και τη μεταφορά τους έξω από το πτυχίο σε μεταπτυχιακούς κύκλους. Δηλαδή ένα πτυχίο δεν έχει σχεδόν καθόλου αξία και το μεταπτυχιακό κρίνεται «απαραίτητο» εφόδιο. Μ’ αυτόν τον τρόπο, οι απόφοιτοι οδηγούνται συνεχώς σε νέες, ανώτερες βαθμίδες της εκπαίδευσης για την εύρεση εργασίας. Η πρόβλεψη του νέου νομοσχεδίου που μιλά για εισαγωγή διδάκτρων στα μεταπτυχιακά, αφενός θίγει ξεκάθαρα το δικαίωμα στη δημόσια και δωρεάν εκπαίδευση, η οποία είχε κατακτηθεί με αγώνες, και αφετέρου ανοίγει το δρόμο για την εισαγωγή διδάκτρων στα προπτυχιακά. Παράλληλα, προτείνεται η δωρεάν είσοδος των εισοδηματικά χαμηλότερων κατηγοριών στα μεταπτυχιακά, με αντάλλαγμα ανταποδοτική εργασία των μεταπτυχιακών φοιτητών σε ακαδημαϊκές λειτουργίες πχ διδασκαλία. Έτσι, παρουσιάζεται το «δεν αποκλείεται κανένας, ίσες ευκαιρίες σε όλους». Η επιδίωξη όμως αυτή, πέρα από το επικοινωνιακό του πράγματος, κυρίαρχα έχει να κάνει με την κάλυψη θέσεων διδακτικού και διοικητικού προσωπικού και την παγίωση χειρότερων σχέσεων εργασίας μέσα στο πανεπιστήμιο.
Η υποχρηματοδότηση της εκπαίδευσης συνεχίζεται αμείωτη, έχοντας περιοριστεί κατά 80% σε σχέση με το 2008. Η σταδιακή απομάκρυνση του κράτους από την -απαραίτητη για τη λειτουργία των πανεπιστημίων- χρηματοδότηση και η αναγκαιότητα εύρεσης άλλων πόρων και κεφαλαίων, αποτελούν διαφορετικές όψεις του ίδιου νομίσματος. Αύξηση και προσέλκυση κονδυλίων για έρευνα, δίδακτρα στα μεταπτυχιακά, εργολαβίες (σίτιση, φύλακες καθαρίστριες κ.τ.λ.), παράλληλα με την μεταφορά των αδιεξόδων της κρίσης στις πλάτες του φοιτητή (διασπάσεις των κύκλων σπουδών, εισαγωγή ανταποδοτικών κριτηρίων, δίδακτρα, πληρωμή αναλώσιμων και βιβλίων). Τελευταία πτυχή του νέου νομοσχεδίου είναι το Άσυλο. Μια διάταξη που περιγράφει την καταπάτηση του ακόμη και σε περίπτωση πλημμελήματος και όχι με ομόφωνη απόφαση, ή ακόμη και με την ευθεία πρόσκληση του εισαγγελέα και των ΜΑΤ. Ο νόμος αυτός, σε καμία περίπτωση δεν επαναφέρει το άσυλο αλλά συνεχίζει την καταπάτηση του σε πλήρη αρμονία με τις πιο αντιδραστικές κυβερνητικές επιλογές, βλέπε Φορτσάκης στην Νομική κ.τ.λ.
ΜΠΕΤΟ